Η σημαντικότερη υποχρέωση του παράκτιου κράτους είναι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος

και η καλή κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων

Η διεθνής κοινότητα, μετά τη λαίλαπα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τη δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, προσπαθεί να παρέμβει στη διευθέτηση ζητημάτων παγκόσμιου ενδιαφέροντος.

Με την αξιοποίηση των διεθνών οργανισμών, που εν τω μεταξύ ιδρύθηκαν, και τη δράση της παγκόσμιας κοινότητας, παρεμβαίνουν ειρηνικά, τις περισσότερες φορές, προωθώντας λύσεις σε κοινωνικά ζητήματα και τομείς, όπως η καταπολέμηση της φτώχειας και της πείνας, η μείωση των θυμάτων από σοβαρές ασθένειες και η ειρηνική διευθέτηση θεμάτων εθνικής κυριαρχίας.

Η επιβολή εθνικής κυριαρχίας στις θάλασσες του πλανήτη ήταν από τα πιο σημαντικά θέματα. Μακρά η προσπάθεια για την επίτευξη συμφωνίας, με προσπάθειες που κράτησαν πάνω από είκοσι χρόνια. Οι προσπάθειες ευοδώθηκαν με τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο των Θαλασσών, γνωστή και ως το σύμφωνο του «Μοντέγκο Μπέι», υπογράφτηκε στην τελική της μορφή το 1982.

Πάνω από 160 χώρες συνυπέγραψαν τη σχετική σύμβαση, η οποία άρχισε την επίσημη εφαρμογή της μόλις το 1994, μετά την επικύρωση από το εξηκοστό κράτος - μέλος. Βέβαια πρέπει να τονιστεί ότι η γειτονική μας χώρα, η Τουρκία, δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση, αναγνωρίζοντάς την de facto με την εφαρμογή της στη Μαύρη Θάλασσα.

Τα χωρικά ύδατα και οι ζώνες εκμετάλλευσης

Το Δίκαιο της Θάλασσας, UNCLOS, καθορίζει τα δικαιώματα των παράκτιων κρατών σε περιοχές πέραν της κυριαρχίας των χωρικών υδάτων, αναγνωρίζει τις ζώνες επιρροής κάθε κράτους και αποσαφηνίζει τα δικαιώματα αποκλειστικής εκμετάλλευσης.

Οι λεπτομέρειες της συνθήκης είναι σαφείς και δεν χωρούν αμφισβητήσεις για το πώς χαράσσονται οι γραμμές βάσης, απ’ όπου μετρώνται όλες οι αποστάσεις και το εύρος των ζωνών, όπως τα χωρικά ύδατα, η συνορεύουσα ζώνη, και καθορίζονται όλες οι δραστηριότητες εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των πόρων της θαλάσσιας περιοχής.

Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το Δίκαιο της Θάλασσας δεν πρέπει να συγχέεται με τις διατάξεις για τη ναυσιπλοΐα και το ναυτικό δίκαιο, ενώ προβλέπει και τη λειτουργία διεθνούς δικαστηρίου για την επίλυση διαφορών που μπορεί να προκύψουν, με έδρα το Αμβούργο.

Η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τις θάλασσες θέτει κανόνες όχι μόνο για τις σχέσεις μεταξύ των κρατών και καθορισμού των ορίων δικαιοδοσίας και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι προωθεί την περιφερειακή και διεθνή συνεργασία σε όλους τους τομείς.  Άρθρα προβλέπουν την ανάγκη της ελεύθερης πρόσβασης στη ναυσιπλοΐα, την παροχή βοήθειας και διάσωσης στον θαλάσσιο χώρο, την ελεύθερη πόντιση ηλεκτρικών καλωδίων ή καλωδίων μεταφοράς δεδομένων και αγωγών.

Τα πιο σημαντικά στοιχεία που εισάγονται είναι το «κυριαρχικό δικαίωμα των κρατών για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων» (άρθρο 193) απαγορεύοντας την άνευ αδείας έρευνα από άλλα κράτη και η αρχή ότι «η θαλάσσια περιοχή και οι πόροι της είναι κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας» και δεν πρέπει να σπαταλώνται αλόγιστα.

Δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις

Η σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, εκτός από τα δικαιώματα, επιβάλλει εξίσου σημαντικές υποχρεώσεις. Η κυριότερη υποχρέωση είναι η προστασία της ναυσιπλοΐας με τον καθορισμό διαδρομών ελεύθερης ναυσιπλοΐας ακόμη και σε στενές διόδους.  Όμως η σημαντικότερη υποχρέωση του παράκτιου κράτους είναι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και η καλή κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων.

Μεγάλο μέρος της σύμβασης αποτελείται από άρθρα για την υποχρέωση προστασίας του περιβάλλοντος. Η γενική παραδοχή του όλου κειμένου της σύμβασης είναι η αποδοχή του όρου της πρόληψης, έναντι των πιθανών κινδύνων.  Άρθρα της σύμβασης προβλέπουν την πρόληψη, τον περιορισμό και τον έλεγχο της ρύπανσης από πλοία, από παράνομες απορρίψεις ακόμα και από την ξηρά, αλλά και από πηγές ρύπανσης στην ατμόσφαιρα, ή τις δραστηριότητες εκμετάλλευσης φυσικών πόρων.

Ουσιαστικό στοιχείο είναι η διατήρηση των ζώντων πόρων, η λήψη μέτρων για την ουσιαστική προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τη μελέτη και την εκτίμηση των κινδύνων που το απειλούν. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για την προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών, δελφινιών, φαλαινών και άλλων κητωδών, πράγμα που γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο μετά την πρόσφατη, σπάνια είναι αλήθεια, εμφάνιση φάλαινας φυσητήρα στα ανοικτά των ακτών της Μάνης.

Οι πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης με την επικύρωση των συμβάσεων για υποθαλάσσια εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στο Ιόνιο και δυτικά της Κρήτης, η επικύρωση της σύμβασης για τον υδράργυρο ύστερα από προτροπή μας, η επικύρωση των συμβάσεων για τον αγωγό EastMed και ο καθορισμός ΑΟΖ με Ιταλία και Αίγυπτο καθιστούν αδήριτη ανάγκη την επικύρωση αριθμού διεθνών συμβάσεων και πρωτοκόλλων που μέχρι σήμερα δεν έχουν επικυρωθεί.

Η ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας 30/2013, με τον Νόμο 4409/2016, δεν αρκεί, αλλά πρέπει να επικυρωθούν ορισμένες προσθήκες στο Πρωτόκολλο της Βαρκελώνης για τις υπεράκτιες δραστηριότητες, για τις προστατευόμενες περιοχές, τη βιοποικιλότητα και την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών.

* Η Χαρά Καφαντάρη είναι βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Δυτικής Αθήνας και αν. τομεάρχης Περιβάλλοντος και Ενέργειας της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ